اهمیت ریکاوری در اسب‌های ورزشی، استقامتی و کورسی
اهمیت ریکاوری اگر بیشتر از خود ورزش نباشد، کمتر از آن نیز نخواهد بود. تلاش فراوانِ اسب در مسابقات ورزشی سبب ایجاد آسیب‌های فیزیکی، فیزیولوژیکی و متابولیکی به ماهیچه‌ها، کبد، کلیه‌ها، قلب و ذخایر آب و الکترولیتی بدن می‌شود. زمان و محتوای خوراک بعدی، برنامه‌ریزی درست فعالیت‌های ورزشی و از همه مهمتر استفاده از مکمل‌های مناسب و مهندسی‌شده، می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر زمان بهبودی و توانایی و تمایل جانور برای فعالیت‌های بدنی بعدی داشته باشد.
بازسازی ذخایر انرژی سلول ماهیچه
نخستین گام مهم بازسازی ذخایر انرژی سلول‌های ماهیچه‌ای مورد استفاده در طول ورزش سنگین است. اگر اسب مجبور است در روزهای بعد نیز در تمرین ورزشی یا مسابقات شرکت کند، این نیاز آشکارتر می‌شود. باید توجه داشت که نیاز به انرژی، فراتر از تأمین انرژی برای عملکرد ماهیچه‌ها برای فعالیت‌های بدنی بعدی است، زیرا سلول‌ها برای فرآیند ترمیم و بهبود کارکرد سیستم ایمنی نیز به انرژی نیاز دارند. فعالیت ماهیچه‌ای از یک‌سو سبب مرگ و آسیب بسیاری از سلول‌های ماهیچه‌ای می‌گردد و از سوی دیگر سیستم ایمنی را با کمبود انرژی و اُفت کارکرد مواجه می‌کند. تمرینات ورزشی سنگین و مسابقات، سبب مستعد شدن اسب به ابتلا به انواعی از بیماری‌های عفونی و ناهنجاری‌های متابولیکی می‌گردد.
مهمترین ذخیره‌ی انرژی ماهیچه‌ها، گلیکوژن
گلوکز خون فقط 10 درصد انرژی سلول ماهیچه‌ای را تأمین می‌کند و مابقی انرژی باید از گلیکوژن ذخیره‌ای در ماهیچه و بافت چربی تأمین شود. ماهیچه‌ها در آغاز برای تأمین انرژی، از گلیکوژن ذخیره‌ای خود استفاده می‌کنند و فقط پس از 30 تا 60 دقیقه به سراغ چربی‌ها می‌روند؛ بنابراین تا مدت نسبتاً زیادی وابستگی شدیدی به ذخایر گلیکوژنی خود دارند. فعالیت‌های بدنی می‌تواند بین 30 تا 55 درصد ذخایر گلیکوژنی ماهیچه‌ها را در مدتی کوتاه مصرف کند.
آسیب ماهیچه
از سوی دیگر، فعالیت ورزشی سبب دفع شدید آب و الکترولیت‌های بدن از طریق عرق کردن می‌شود. ماهیچه‌ها، افزون بر از دست دادن ذخایر گلیکوژنی، آب و الکترولیت‌های خود، دچار آسیب‌های فیزیکی (ریزتروما یا Microtrauma)، مرگ سلولی و آسیب‌های اکسیداتیو نیز می‌شوند. مصرف اکسیژن زیاد توسط ماهیچه‌های در حال فعالیت، موجب تولید مقادیر زیادی رادیکال آزاد اکسیژنی (ROS) می‌گردد که به‌شدت به سلول‌های ماهیچه‌ای آسیب وارد کرده و سبب آسیب و مرگ بسیاری از آن‌ها می‌شود. رادیکال‌های آزاد اکسیژنی، به غشاء، DNA، میتوکندری‌ها (اندامک تولید انرژی در سلول) و ذخایر ویتامینی سلول ماهیچه‌ای به‌ویژه ویتامین‌های A، E و C آسیب‌های جبران‌ناپذیری وارد می‌کنند.
ارکان مهم در بازسازی ماهیچه
جبران آب ازدست‌رفته‌ی بدن (از طریق عرق کردن) را رِهیدراسیون (Rehydration) و جبران الکترولیت‌های ازدست‌رفته را بازتعادل الکترولیتی (Electrolyte Rebalance) می‌نامند. ترمیم سلول‌های ماهیچه‌ای آسیب‌دیده و تولید سلول‌های ماهیچه‌ای جدید، نیازمند انواعی از آمینواسیدها به‌ویژه آمینواسیدهای شاخه‌دار (BCAA) لوسین، ایزولوسین، والین و نیز آمینواسیدهای ضروری چون لایزین، متیونین، ترئونین، و آرجینین است. بازسازی ذخایر گلیکوژنی سلول ماهیچه‌ای نیز نیازمند منابع کربوهیدراتی سهل‌الوصول و سریع‌الهضم می‌باشد.
از سوی دیگر به دلیل کمبود گلیکوژن، ماهیچه برای تأمین انرژی مورد نیاز خود از سه آمینواسید شاخه‌دار لوسین، ایزولوسین، والین استفاده می‌کند. این سه آمینواسید نقش مهمی در ساختار ماهیچه داشته و مصرف شدن آن‌ها برای تأمین انرژی، سبب هدر رفتن این 3 آمینواسید ارزشمند و نیز تحلیل بیش‌ازپیش ماهیچه‌ها می‌شود.
ریکاوری (Recovery) کلیه‌ی اقداماتی که پس از پایان فعالیت ورزشی اسب، برای جبران و بازسازی ذخایر گلیکوژنی، آب، الکترولیت‌های بدن و نیز ترمیم سلول‌های ماهیچه‌ای آسیب‌دیده انجام می‌شود، می‌باشد.
مدیریت پس از مسابقات
باید توجه داشت که پس از پایان فعالیت بدنی، نخستین کاری که توسط بدن اسب انجام می‌شود، جبران آب و الکترولیت‌های ازدست‌رفته، بازسازی ذخایر گلیکوژنی، ترمیم سلول‌های ماهیچه‌ای آسیب‌دیده و نیز تولید سلول‌های ماهیچه‌ای جدید است. تمایل بدن اسب برای این بازسازی‌ها، به‌طور خودبه‌خودی و ذاتی وجود دارد، ولی مشکل اینجاست که در بیشتر باشگاه‌ها و پانسیون‌ها مدیریت تغذیه و تیمار اسب در دوره‌ی پس از فعالیت بدنی به‌درستی انجام نمی‌شود.
در زمان مدیریت نادرست، اسب پس از پایان فعالیت بدنی و در دوره‌ی استراحت، برای بازسازی ذخایر گلیکوژنی ماهیچه‌های خود منابع کربوهیدراتی سهل‌الوصول و سریع‌الهضمی در اختیار ندارد. به دنبال آن بدن جانور برای جبران گلیکوژن ازدست‌رفته به سراغ پروتئین‌های ماهیچه‌ای رفته و آن‌ها را تجزیه می‌کند. آمینواسیدهای حاصل از تجزیه‌ی پروتئین‌های ماهیچه‌ای وارد کبد شده و به گلوکز تبدیل می‌شوند. این گلوکز بعد از ورود ماهیچه‌ها به شکل گلیکوژن ذخیره می‌گردد. نتیجه‌ی نهایی این فرآیند، تحلیل یا آتروفی ماهیچه‌ای (Muscle Atrophy) است. تحلیل ماهیچه‌ای، فاجعه‌بارترین رخدادِ ممکن برای یک اسب ورزشی است و بسیاری از مالکان با این مشکل مواجه هستند.
جمع بندی
ریکاوری، ضروری‌ترین کار برای بهبود کارکرد سیستم ایمنی، جلوگیری از تحلیل ماهیچه‌ای، تأمین آب و الکترولیت‌های ازدست‌رفته و تأمین انرژی برای فعالیت‌های ورزشی بعدی است. بخشی از ریکاوری، مربوط به دوره‌ی پیش از آغاز فعالیت ورزشی و بخش اصلی آن مربوط به دوره‌ی پس از پایان فعالیت ورزشی است.
گردآوری: محمد چمنی
