الگوریتم تشخیص و درمان بیماری­‌های گاوهای تازه‌زا

شرکت دامدار برتر مهر پایدار با توجه به چالش­‌های پیش رو در بحث مدیریت گاوهای تازه‌زا در شرایط تنش گرمایی با سخنرانی آقای دکتر آریا بدیعی و با موضوع الگوریتم تشخیص و درمان بیماری­‌های گاو تازه‌زا برگزار کرد. این سمینار در روز چهارشنبه 21 تیر ماه 1402 در هتل بین المللی لاله اجرا شد.

این همایش با استقبال دامداران و فعالان صنعت دامپروری برگزار شد و به سرفصل­‌هایی از جمله هایپوکلسیمی، بیماری­‌های پس از زایش، پروتکل‌­های پیشگیری از بیماری‌های پی در پی پس از زایش پرداخته شد.

آقای دکتر بدیعی در ابتدا به چالش­‌های ایجاد شده به‌دنبال بیماری‌­های متابولیکی گاوهای تازه‌زا برای دامداران پرداختند. ایشان دوره تازه‌زا را از این جهت دارای اهمیت می‌دانند که در هیچ یک از مقاطع شیردهی و زندگی دام تغییرات گسترده‌ای به اینصورت رخ نمی‌دهد. از جمله رخدادهای مرتبط با هایپوکلسیمی، به عدم تناسب میزان مصرف ماده خشک با نیازهای غذایی دام و بالانس منفی مواد مغذی اشاره کردند.

مقاومت گاوهای تازه‌زا به بیماری‌های عفونی نسبت به سایر گله کمتر است و دام در این دوره از طریق رحم و پستان بیشتر با عوامل عفونی در تماس است. با توجه به آمار گزارشات و تحقیقات 35 درصد گاوهای تازه زایش کرده حداقل یکبار دچار بیماری‌­های عفونی یا متابولیکی پس از زایش شده‌اند. به همین جهت مانیتورینگ و ارزیابی گاوهای تازه‌زا ضرورت پیدا می­‌کند که لازم است در سطح انفرادی و گله انجام گیرد.

ایشان افزودند که به منظور تعیین ریسک بیماری‌های پس از زایش لازم است احتمال وقوع بیماری در کنار تاثیر آن بررسی گردد. کتوز و هایپوکلسیمی با در نظر گرفتن ضرر اقتصادی و احتمال وقوع، بالاترین ریسک و خطر را در دامداری به دنبال خواهد داشت. برخلاف انتظار که جابجایی شیردان و ورم پستان بالاترین ضرر اقتصادی را در بین دامداری‌­ها داشتند؛ با توجه به میزان وقوع، ریسک کمتری در پی خواهند داشت.

بررسی تحقیقات

ایشان گزارش کردند که در تحقیقی 18 درصد حذف دام‌ها طی 120 روز پس از زایش مشاهده شد. همچنین افزودند احتمال حذف گاوهایی با بیش از یک بیماری پس از زایش نسبت به گاوهای سالم 3 برابر بیشتر بود. نکته قابل توجه در بین بیماری‌­های پس از زایش بیشترین احتمال حذف دام در صورت ابتلا به یک بیماری به جابجایی شیردان، ورم پستان و تب شیر تحت بالینی اختصاص یافت و بیماری جفت ماندگی زمانی که همراه با سایر بیماری­‌ها نباشد احتمال حذف بالایی نداشته و در صورت همراه بودن بیماری‌­های متابولیکی احتمال حذف دام افزایش می‌­یابد.

دسته‌بندی بیماری‌های گاو تازه‌زا پس از زایش:

ایشان به منظور مانیتورینگ دقیق‌تر و راحت‌تر، بیماری‌­های پس از زایش را به دو دسته طبقه‌بندی کردند.

دوره اول 48 ساعت اول زایش:

پارگی رحم و واژن، هایپوکلسیمی بالینی، ورم پستان، اندوتوکسمیا، جفت ماندگی

دوره دوم در بین روزهای 3 تا 21 پس از زایش:

کتوز، جابجایی شیردان، بیماری‌های عفونی، سندروم گاو چاق، ورم پستان و اسیدوز شکمبه بیماری‌های شایع در این دوره هستند.

ارتباط بیماری‌های رحمی با میزان کلسیم

در ادامه ارتباط بین بیماری­‌های رحمی و آبستنی پس از زایمان با میزان کلسیم خون بررسی شد و پروتکل‌­های مورد استفاده به منظور مدیریت این دوره بیان شد. ایشان تاکید داشتند که به منظور جلوگیری از واکنش‌­های پی‌درپی  لازم است مخاط واژن، درجه حرارت بدن، پر بودن شکمبه، تست رکتوم، سخت‌زایی و دهیدراسیون گاوها بصورت انفرادی توسط تکنسین زایشگاه بررسی و ثبت گردد. همچنین افزودند که به منظور مانیتورینگ در دوره دوم حتما روز 3 و 7 بعد زایش گاوها یکبار معاینه شوند و شاخص‌­های زیر بررسی گردد: شیر، درجه حرارت بدن، تست رکتوم، اسکور شکمبه، اسکور مدفوع، نمره وضعیت بدنی، ترشحات رحمی، لنگش و بتاهیدروکسی بوتیرات خون.

اهمیت درمان بیماری‌های گاو تازه‌زا

اهمیت درمان بیماری­‌های گاو تازه‌زا به این خاطر است که هر اتفاقی در دوره گاو تازه‌زا، تاثیراتش تا پایان دوره شیردهی همراه دام خواهد بود. در صورت مشاهده برخی علائم ضرورتاً لازم به تزریق و درمان آنتی بیوتیکی نخواهد بود زیرا علاوه بر مقاومت آنتی بیوتیکی، درصورت تشخیص اشتباه و عدم نیاز به درمان آنتی بیوتیکی احتمال ابتلا به سایر بیماری­‌ها وجود خواهد داشت، در نتیجه لازم نیست الزاما درمان آنتی بیوتیکی برای تمام دام‌ها انجام گیرد.

نمره وضعیت بدنی در گاوهای تازه‌زا به دو علت اهمیت دارد، اول اینکه هر گاوی که نمره وضعیت بدنی بالای 4 دارد باید در گروه توجه خاص قرار گیرد که شامل مصرف پروپیلن گلایکول، بررسی احتمال بروز کبد چرب می‌باشد، نحوه درمان و شدت درمان در این دام شدیدتر خواهد بود؛ زیرا این دام‌ها دچار نقص سیستم ایمنی هستند.

در مورد گاوهایی که نمره وضیت بدنی آن­‌ها کمتر از 4 می‌­باشد دو مفهوم را برای ما داشته، دلیل اول اینکه این گاوها احتمالا گاوهای با تولید بالا بوده و زود آبستن شده، در نتیجه در طی دوره شیردهی فرصت کافی برای بازسازی بافت­‌های بدن را نداشته اند.

در صورت زیاد بودن تعداد این دام‌­ها لازم است زمان آبستنی در گله تغییر یابد. در بین دام­‌های شکم یک این موضوع بیشتر دیده می‌شود و مشکل عمده‌ای که ایجاد می‌کند این است که این گاوها تولید شیر خوبی در دوره شیردهی بعدی نخواهند داشت چون ذخایر چربی کافی جهت حمایت از تولید بیشتر نداشتند. ولی اگر سابقه تولید بالا و آبستنی زود نداشته باشند احتمال بیماری مثل لنگش، یون، دو قلوزایی و یا آبسه کبدی هست. تغییرات نمره وضعیت بدنی اهمیت دارد که در طول مدت زمان 2 تا 3 ماهه قابل بررسی می‌باشد.

بررسی علایم احتمال بیماری

در صورت مشکوک بودن هر گاو از نظر بیماری، در ابتدا چک کردن درجه حرارت می­‌تواند بیماری عفونی را از غیرعفونی متمایز کنید.

درجه حرارت طبیعی بسته به داشتن یا نداشتن استرس گرمایی متفاوت می‌باشد. اگر تعداد بالایی از دام‌ها دمای بدن بالای 39.5 داشتند می‌­توان نتیجه گرفت که دام‌­ها دچار استرس گرمایی هستند. در تابستان مصرف دارو افزایش می‌یابد زیرا در بسیاری از گله‌ها استرس گرمایی با پنومونی اشتباه گرفته می‌شود و همینطور دام‌­های تازه‌زا مستعد پنومونی هستند. ایشان افزودند که در زمستان درجه حرارت بالای 39.3 تب در نظر گرفته می‌­شود ولی در تابستان لازم است درجه حرارت گله چک شود و در صورت نداشتن تنش حرارتی دمای بالاتر از 39.5 به عنوان تب در نظر گرفته می­‌شود.

درصورتی­‌که در زمستان در گله درجه حرارت، اسکور مدفوع ترشحات رحم و… بررسی شد و تعداد زیادی از دام‌ها با مشکلات ورم پستان، متریت و.. نداشتند ولی درجه حرارت بالا داشتند، این گاوها مشکوک به درگیری‌های ویروسی هستند و الزامی به درمان آنتی بیوتیکی وجود ندارد. اگر دام درجه حرارت طبیعی داشت ولی ترشحات واژنی غیرطبیعی بود، احتمالا با متریت روبرو هستیم. پس درجه حرارت شاخص کافی برای متریت در این دوره نیست. بیماری متریت وقوع بعد زایش زیاد هست و بالاترین مصرف آنتی بیوتیک بعد ورم پستان را دارد که باقیمانده، مقاومت و عفونت‌های ثانویه از عوارض همراه آن می‌­باشد.

راهکار بررسی بیماری‌های شایع

در نهایت ایشان راهکاری برای بررسی بیماری­‌های شایع و نیاز به درمان در این دوره ارائه دادند. سیستم نمره‌­دهی شاخص‌­های زیر در جدول 1 ارائه شده است.

این شاخص ها شامل درجه حرارت بدن ( بین 37.5 تا 39.2، بالای39.2 تا 39.5، بالای 39.5 و زیر 37.5)، سابقه سخت زایی (عدم سابقه سخت زایی، شدید، خفیف)، اسکور شکمبه (شکمبه خالی و پر)، تولید شیر (بدون تغییر، افت شیر در حد 10 درصد، افت شیر بیش از 30 درصد)، اسکور درد (دم در حالت طبیعی و خم نبودن کمر، دم در حالت طبیعی و خم بودن پشت، پشت خم و تکان دادن شلاقی دم)، سابقه جفت ماندگی (عدم سابقه، سابقه دار، جفت مانده)، ترشحات رحمی (شفاف، سفید، قرمز خونی و بدبو، قرمز قهوه ای)، روزهای زایش (بالاتر از 15، 10تا 15، زیر 10) می‌­باشند.

در نهایت مجموع این امتیازات تعیین کننده نوع بیماری و نیاز به درمان خواهند بود. براساس امتیازاتی که تعریف شد احتمال اینکه دام نیاز به درمان دارد یا خیر تعیین می­‌شود. اگر جمع نمرات کمتر از 5 بود درمان نیاز نیست، بین 5 تا 10 بود نیاز به چک کردن مجدد بین 10 تا 15 نیاز به مصرف آنتی بیوتیک و بین 15 تا 20 علاوه بر آنتی بیوتیک به داروی ضدالتهاب نیز نیاز دارد و در نهایت در صورتی‌که بالای 20 بود حتما سرم هایپرتونیک نیاز دارد.

جهت مشاهده سمینار الگوریتم تشخیص و درمان بیماری­‌های گاو تازه‌زا و سایر ویدیوهای آموزشی، می‌توانید به صفحه آپارات دامدار برتر مهر پایدار مراجعه کنید.