دکتر اسدی الموتی

(استادیار گروه علوم دامی دانشگاه تهران، پردیس ابوریحان، مشاور دامداری‌های استان‌های تهران، اصفهان، البرز و ….)

مصرف خوراک بیشتر در جیره‌های حاوی یونجه و در عین حال افزایش وزن کمتر گاوها (علی‌رغم تولید شیر بیشتر) حاکی از کاهش قابلیت هضم جیره­‌های دارای یونجه بود، چون افزایش تولید شیر به موازات افزایش مصرف خوراک صورت گرفت. این بدان معنی است که در جیره‌های بر مبنای سیلاژ ذرت بیشتر، انرژی خالص تولید (شیردهی + افزایش وزن) بیشتر است. با این وصف ممکن است بتوان این طور پیش بینی کرد که برای گاوهای اوایل شیردهی، در جیره‌های بر مبنای سیلاژ ذرت بیشتر، شدت افت امتیاز بدنی گاوها کمتر خواهد بود. طبق تجربه عملی من در گاوداری‌های کشور، در صورت داشتن سیلوی ذرت باکیفیت می‌توان سطح یونجه خشک جیره را به 7 تا 10% ماده خشک جیره کاهش داد.

در ارزیابی اقتصادی پژوهش صورت گرفته محققین به این نتیجه رسیدند که به موازات کاهش نسبی ارزش شیر:خوراک، مزیت گنجاندن یونجه در جیره کمتر و کمتر می‌شود. بالعکس هر چه نسبت قیمت شیر:خوراک افزایش یابد به‌صرفه‌تر است که گاودار از مقادیر بالاتر یونجه استفاده کند. این ارزیابی بدون توجه به قیمت حمل و انبارداری یونجه صورت گرفته است. این نتیجه در پژوهش دیگری که در دانشگاه داکوتای جنوبی انجام شد نیز مورد تایید قرار گرفت.

نکات در راستای کاهش یا حذف یونجه

• به دلیل ماهیت فیبری یونجه و تفاوت ماهیتی فیبر آن با سیلاژ ذرت باید مراقب چربی شیر در جیره‌های با یونجه کم بود.
• در جیره‌های با سیلاژ ذرت زیاد، کیفیت سیلو اهمیت زیادتری پیدا کرده و با سیلاژ ذرت کم کیفیت نمی‌توان جیره‌های موفقی بدون یونجه خشک تنظیم کرد.
• باید سطح و شدت تخمیرپذیری جیره حفظ شود.
• باید سطح پروتئین جیره و حداقل فیبر علوفه­‌ای حفظ شود.
• در جیره‌های بر مبنای سیلاژ ذرت زیاد سطح لیزین جیره می‌تواند محدودکننده تولید شیر باشد.
• اتخاذ چنین راهکاری باید بر مبنای هزینه خوراک به شیر، قیمت و کیفیت سیلاژ ذرت جیره صورت گیرد. در صورت عدم توجیه قیمت سیلاژ ذرت، می‌توان از محصولات فیبری غیرعلوفه‌ای که قیمت پایین‌تری دارند به جای بخشی از غلات جیره استفاده کرد.

مهندس بهشتی ( مشاور تغذیه دامداری‌های استان‌های تهران ، البرز، قزوین و …)

قطعاً این کار شدنی است و بسته به شرایط می‌توان نسبت‌های متفاوتی از یونجه را وارد جیره نمود. ولی بهتر است برای گروه‌های پر شیر یک حداقل مقدار یونجه را داشته باشیم چرا که یونجه دارای عوامل ناشناخته تولید است که شاید نتوان به راحتی آن‌ها را از سایر اجزای جیره تأمین کرد. فیبر یونجه را می‌توان از منابعی چون ذرت سیلوشده، کاه، تفاله چغندر قند و …. تأمین کرد. سایر مواد مغذی یونجه را نیز می‌توان با اجزای مربوط به بخش کنسانتره تأمین نمود. در یک تجربه عملی و فارمی در سال گذشته در بهاربندی که میانگین رکورد آن 48-49 بود ما از 3 تا 3.5 کیلو یونجه همراه با حدود 28 کیلو سیلوی ذرت استفاده کردیم و نتایج خوبی گرفتیم. ولی باید توجه داشت که سیلوی مورد استفاده از کیفیت و ماده خشک بالایی برخوردار بود.

مهندس سلطانی (دامداری فوده ای، اصفهان، 1000 راس دوشا )

در حال حاضر یونجه باکیفیت (با رطوبت کم و بدون علف) قیمت بسیار بالایی دارد. تازه بعد از خرید همان یونجه با کیفیت زمان انبار کردن آن در دامداری 4-5 درصد از ماده خشک آن کم می‌شود. علاوه بر این هزینه نگهداری یونجه بسیار بالاست و کاری بسیار پر دردسر می‌باشد. به غیر از فیبر، هر واحد از انرژی و پروتئین یونجه نیز گران تمام می‌شود. در یک تجربه فارمی، ما در تلیسه‌های 7-8 ماهه تا زمان آبستنی و گروه کم شیر یونجه را در دامداری خود قطع کردیم. متوسط مصرف یونجه در گروه پرتولید نیز حدود 3.5 کیلوگرم است. استفاده از کاه در ترکیب با کنسانتره به گونه‌ای که مواد مغذی را تأمین نماید و ترکیبی مشابه یونجه فراهم نماید، با قیمت‌های کنونی هزینه‌ها را کاهش داد و نیز عملکرد را تحت تأثیر قرار نداد.

مهندس جهانی مقدم ( دامداری شهریار صفاری 900 راس دوشا )

با توجه به اهمیت دوره انتقال حذف یا حداقل مصرف یونجه در این دوره توصیه نمی‌شود. می‌توان مقدار مصرف یونجه را در گروه‌های پرشیر به 4 کیلوگرم و گروه‌های متوسط تولید به 2 کیلوگرم در روز رساند. گاوهای کم تولید، گاوهای خشک و تلیسه‌ها گروه‌هایی هستند که می‌توان مصرف یونجه را قطع کرد.

در گاوهای پر تولید و متوسط تولید استفاده از 5/0 تا 1 کیلوگرم کاه گندم خرمن کوب با قطعات 2-3 سانتیمتر (جهت داشتن TMR یک نواخت) و افزایش منابع پروتئین ارزان قیمت در کنسانتره و افزایش مصرف سیلو ذرت را می‌توان جایگزین یونجه کرد. در گاوهای کم تولید نیز می‌توان به جای یونجه با افزایش مصرف سیلو ذرت، 2 کیلوگرم در روز کاه گندم و اوره استفاده کرد. دریک تجربه فارمی در سال گذشته با قطع یونجه در گاوهای خشک و تلیسه‌ها، 8 تا 10 کیلوگرم سیلو ذرت، 4 تا 5 کیلوگرم کاه گندم و 2 کیلوگرم کنسانتره حاوی 100 گرم اوره استفاده شد.

مهندس محرمی ( دامداری فکا، اصفهان، 2760 راس دوشا )

در گاوهای شیری به شرط بالا بودن کیفیت سیلوی ذرت می‌توان آن را جایگزین یونجه کرد ولی باید به اسیدوز توجه کرد. در گروه‌های کم شیر، خشک و تلیسه‌ها به راحتی امکان پذیر است ولی باید به تأمین نیازها و نیز BCS توجه نمود. جیره را باید از لحاظ تمام مواد غذایی (انرژی، پروتئین و ….) متوازن کرد و به پاسخ دام توجه نمود. با نظارت مستمر می‌توان این جایگزینی را به راحتی انجام داد.

مهندس وحید غلامی ( مشاور دامداری‌های فشافویه ، اراک و …. )

می‌توان این کار را انجام داد و یونجه را از برخی جیره‌های دامداری حذف کرد ولی نه در همه گروه‌ها. مسلماً با حذف یونجه باید 0.5 تا 1 کیلو کاه به جیره اضافه کرد. با توجه به محتوای بالای مالات در یونجه (به ویژه یونجه کمتر بالغ) که در بقیه مواد خوراکی یافت نمی‌شود (یا حداقل کمتر می‌باشد) نمی‌توان به سادگی از کنار یونجه گذشت. مالات در تحریک مصرف لاکتات و افزایش pH شکمبه بسیار موثر است و در گاوهای پر شیر یونجه حداقل باید 2 کیلو در جیره وجود داشته باشد. همچنین منابع علمی، حداکثر مقدار سیلو را 75 درصد بخش علوفه جیره مجاز دانسته‌اند و با توجه به این عدد باید در موقع کم کردن یا حذف یونجه دقت فراوانی در نظر گرفت. تأمین همه مواد مغذی موجود در یونجه از طریق کنسانتره همیشه امکان پذیر نیست و بسته به شرایط متفاوت خواهد بود.

گروه علمی دامدار برتر:

به طور قطع با در دست داشتن ابزار و نرم افزارهای جیره‌نویسی می‌توان به راحتی این کار را انجام داد. به شرطی که حداقل اطلاعات مربوط به مواد خوراکی گله (و یا میانگینی از مواد خوراکی ایران) را داشته باشیم و از آن‌ها در جیره‌نویسی استفاده کنیم. مطالعات صورت گرفته در کشور جایگزینی 6 تا 12 درصد از یونجه را با تفاله چغندر قند بدون اثرات مضر بر تولید گاوهای پرتولید تأیید کرده‌اند. همچنین جایگزینی بخشی از یونجه با کاه و جبران کمبودهای کاه در بخش کنسانتره نیز در بسیاری از دامداری‌های کشور امری متدوال است همانطور که بیشتر کارشناسان به آن اشاره نموده‌اند.

ولی نکته مهم اینجاست که واقعاً باید این کار به دقت صورت گیرد. به عنوان مثال سیلوی ذرت مقادیر کمی گوگرد دارد و در سطوح بالای مصرف باید به کمبود گوگرد که عنصری ضروری برای سنتز اسیدهای آمینه گوگرد دار است توجه شود. همچنین یونجه از لحاظ پتاسیم و کلسیم بسیار غنی است که در هنگام جایگزینی باید بدان توجه شود.

در جایگزینی سیلوی ذرت با یونجه به ویژه در گروه‌های کم شیر و تلیسه‌ها نظارت BCS بسیار با اهمیت است. بدون بالانس جیره و تأمین پروتئین کافی با عدم رشد کافی گوساله‌ها و تلیسه‌ها روبرو خواهیم شد.