دلایل فرآوری جو و ذرت در تغذیه اسب

دانه غلات بخش عمده و مهمی را در تغذیه اسب ها به خود اختصاص می دهد. انتخاب دانه غلات با بیشترین قابلیت هضم یکی از مسائلی است که ذهن مالکین و مربیان اسب را به خود اختصاص می دهد. سوال اینست که غلات بصورت فرآوری شده یا اصطلاحاً پخته مصرف شود یا فرآوری نشده و خام.

چرا غلات را فرآوری می کنیم؟

غلات به عنوان منبعی از انرژی در خوراک اسب ها استفاده می شوند. انرژی غلات در بخش نشاسته ای و سفید رنگ موجود در مرکز دانه می باشد. برای اینکه اسب بتواند از این انرژی استفاده کند بایستی نشاسته توسط آنزیم های موجود در روده باریک شکسته شود.

ولی هضم نشاسته و آزاد کردن انرژی موجود در آن برای اسب کار آسانی نیست. زیرا بخش نشاسته ای در مرکز دانه قرار دارد که دستیابی به آن را برای اسب مشکل می کند. پختن یا فرآوری دانه ها به منظور دسترسی آسان تر به بخش نشاسته ای صورت می گیرد.

نشاسته چگونه درون دانه بسته بندی می شود؟

نشاسته از تعداد زیادی مولکول گلوکز تشکیل شده که به هم متصل شده و به شکل گرانول های نشاسته درآمده اند. سپس این نشاسته ها در میان پروتئین که ماتریکس پروتئینی نام دارد قرار می گیرند.

شکل1: تصویر میکروسکوپ الکترونی از مرکز دانه جو که گرانول های نشاسته (دانه های بزرگ) را در میان ماتریکس پروتئینی نشان می دهد.

گرانول های نشاسته که توسط پروتئین ها احاطه شده اند داخل سلول های آندوسپرم قرار گرفته و بوسیله دیواره سلولی محافظت می شوند. بسیاری از این سلول ها به سختی در آندوسپرم نشاسته ای دانه ها بسته بندی می شوند (بخش سفیدی که در وسط دانه ها دیده می شود). خود آندوسپرم هم توسط لایه پروتئینی به نام آلورن (Aleurone) محافظت می شود و این پروتئین نیز با پوشش دانه پوشیده می شود (شکل 2). برای گیاه تمام این بسته بندی و پوشش ها برای رشد و بقای رویان گیاه و ذخیره مواد غذایی مورد نیاز از قبیل انرژی و پروتئین در زمان رشد اولیه دانه ضروری است.

شکل2: قرار گرفتن گرانول های نشاسته (دانه های سیاه رنگ) در سلول های آندوسپرم در دانه جو که توسط ماتریکس پروتئینی احاطه شده که توسط لایه آلورن و پوشش دانه احاطه شده اند.

بنابراین این نوع بسته بندی برای بقای گیاه ضروری است. اما برای اسب تمام این محافظت های انجام شده در گیاه آزاردهنده است و مانع هضم و آزادسازی انرژی موجود در دانه می گردد. در واقع این نوع بسته بندی به گونه ای طراحی شده که به دانه اجازه دهد بدون آسیب دیدن از دستگاه گوارش جانوران عبور کرده و پس از وارد شدن به مدفوع آماده رشد گردد.

محافظت از نشاسته در دانه ها چه میزان از هضم و جذب جلوگیری می کند؟

برای هضم نشاسته، آنزیم های موجود در روده باریک باید ابتدا پوسته دانه را شکسته، سپس از لایه آلورن عبور کند. در ادامه بایستی راه آنزیم ها از طریق دیواره سلولی آندوسپرم (سلول های محتوی نشاسته) باز شده و پس از عبور از ماتریکس پروتئینی به گرانول های نشاسته برسد. در نهایت زمانی که آنزیم ها به نشاسته می رسند با توده ای که به سختی گره خورده برخورد می کنند که داخل یک توپ قرار گرفته است. در نتیجه  دستگاه گوارش اسب با موانع سختی برای آزادسازی انرژی موجود در نشاسته مواجه است.

فرآوری (پختن) غلات

سال هاست که مشخص شده برای دستیابی به بالاترین قابلیت هضم غلات، باید به اسب کمک کرد. این کمک بصورت فرآوری کردن یا به اصطلاح پختن می باشد. فرآوری غلات شامل فرایندهایی نظیر اکستروژن، میکرونیزه کردن، فلیک کردن با بخار است که سدهای پیش روی آنزیم ها را در دسترسی به نشاسته شکسته و گوارش دانه های غلات را ساده می کنند.

فرآوری چگونه کمک می کند؟

زمانی که غلات تحت شرایط حرارت، فشار و رطوبت و فرایندهای فیزیکی از قبیل توسط پرس شدن و غلتک خوردن فرآوری شوند، تمام ساختارهای داخلی دانه تخریب می شود. در مرحله اول پوشش دانه و لایه آلورن شکسته می شوند و دیواره سلول های آندوسپرم باز می شوند. همچنین ساختار ماتریکس پروتئینی بصورت فیزیکی تخریب می شود و دیگر قادر به محاظت از گرانول های نشاسته نمی باشد.

فرآوری همچنین منجر به ژلاتینی شدن نشاسته می شود که طی این فرایند گرانول های نشاسته به ساختارهای باز و در دسترس تبدیل می شوند. فرآوری باعث می شود که آنزیم های دستگاه گوارش اسب براحتی بتوانند نشاسته را به مولکول های گلوکز تبدیل کنند. این مولکول های گلوکز نیز از طریق روده باریک جذب شده و به عنوان انرژی در بدن مصرف می شوند.

شکل 3: افزایش قابلیت هضم جو و ذرت طی فرایندهای مختلف فرآوری غلات

آسیاب کردن غلات چه کمکی می کند؟

آسیاب کردن، خرد کردن و پودر کردن ساده و بدون فرآوری همانند جویدن اسب می باشد. تنها تغییری که در حین انجام این فرآیندها اتفاق می افتند شکستن ساختار فیزیکی دانه است. این شکستن شامل شکستن پوسته دانه و کاهش اندازه دانه است که باعث می شود آنزیم ها راحت تر به مرکز دانه نفوذ کنند. علیرغم اینکه پوشش دانه و لایه آلورن برداشته می شود ولی آسیب جزئی به دیواره سلولی آندوسپرم می رسد و ساختار ماتریکس پروتئینی و گرانول های نشاسته کاملا حفظ می گردد. در واقع بهبود خیلی جزئی در فرایند هضم نشاسته ایجاد می گردد. تحقیقات انجام شده بر روی اسب ها نشان داده است که خرد کردن ذرت به تنهایی، قابلیت هضم آن را در روده کوچک تنها به میزان 1 درصد افزایش می دهد.

شکل4: ذرت خرد شده

آیا خیساندن غلات کمکی می کند؟

خیس کردن غلات به تنهایی باعث می شود جویدن آن ها ساده تر شود. بنابراین خیساندن به اسب در از بین بردن پوشش دانه و لایه آلورن کمک می کند. با این حال خیساندن هیچ کمکی به تخریب دیواره سلولی آندوسپرم و ساختار ماتریکس پروتئینی و گرانول های نشاسته نمی کند. بنابراین همانند آسیاب کردن و خرد کردن، خیساندن هم هیچ کمکی در جهت بهبود هضم نشاسته نمی کند.

در زمان مصرف غلات بدون فرآوری چه اتفاقی می افتد؟

قسمت عمده نشاسته ای که از مصرف دانه کامل یا غلات آسیاب و خرد شده آزاد می شود به صورت هضم نشده از روده باریک عبور کرده و به بخش خلفی دستگاه گوارش می رسد. باکتری های موجود در بخش خلفی دستگاه گوارش با همان سدهای پیش روی آنزیم های روده باریک مقابله نمی کنند. این باکتری ها قادرند به سرعت نشاسته موجود در دانه های فرآوری نشده (پخته نشده) را آزاد کنند. این تخمیر سریع نشاسته منجر به تولید اسید در بخش خلفی دستگاه گوارش می شود و اسیدیته (pH) را پایین می آورد (محتوای بخش خلفی دستگاه گوارش اسیدی می گردد).

کاهش pH در بخش خلفی دستگاه گوارش منجر به ایجاد بیماری ها و اختلالات رفتاری متعددی از قبیل لامینیتیس، کولیک، آندوتوکسمی، اسیدوز، کاهش تخمیر علوفه، کاهش اشتها، جویدن چوب می شود. همچنین خوردن کف اصطبل (کف خوری) همانند آنچه در کمبود ویتامین های گروه B و K رخ می دهد ایجاد می شود.

جو دوسر چگونه است؟

جو دوسر را می توان بدون فرآوری مصرف کرد. با توجه به بزرگتر بودن دانه جو دوسر، اسب ها قادرند با جویدن آن پوشش دانه را از بین برده و نیاز به فرایندهای فیزیکی را از بین ببرند. مطالعات نشان داده اند که نشاسته موجود در جو دو سر نسبت به جو و ذرت فرآوری نشده (خام) قابلیت هضم بالاتری دارد. بنابراین جو دوسر می تواند به صورت خام و فرآوری نشده مصرف شود.

زمانی که از جو دو سر استفاده می شود باید مدفوع اسب را کنترل کرد. اگر در مدفوع اسب دانه کامل جو دوسر را مشاهده کردید نشان دهنده اینست که جو دو سر برای اسب شما مناسب نیست. بسیار مهم است که بررسی شود جو دو سر مشاهده شده در مدفوع دانه کامل باشد و پوسته هضم نشده. برای مشخص شدن این مسئله بایستی دانه را از مدفوع خارج کرده و فشار داد. اگر دانه کامل باشد نشاسته سفید از مرکز آن خارج می شود. در صورتی که می خواهید از جو دو سر در جیره اسب خود استفاده کنید ولی اسب شما به طور کامل آن را هضم نمی کند بایستی از جو دو سر خرد شده، پخته شده و یا میکرونیزه شده استفاده کنید.

شکل5: جو دو سر

حرف آخر

هیچگاه از دانه غلات خام و به صورت غیر پخته استفاده نکنید به جز دو سر برای اسب هایی که قادر به مصرف آن به صورت خام هستند. اگر از دانه های خام و فرآوری نشده (پخته نشده) استفاده کنید، برای اسب شما مزایای کمی دارد و در عین حال شانس بالایی برای ابتلا به بیماری و مشکلات رفتاری خواهد داشت. به یاد داشته باشید دلیل مصرف غلات به دست آوردن منبع انرژی موجود در آن هاست. بخش عمده ای از انرژی این دانه ها در نشاسته است. اگر اسب نتواند این نشاسته را هضم کند بهتر است که اصلا از جو و ذرت در جیره اسب استفاده نکنید.