نیازهای بافری جیره گاوهای شیرده

بافرها ترکیباتی هستند که در برابر تغییرات pH شکمبه در هنگام تغذیه با دانه زیاد، علوفه کم، علوفه ریز خرد شده و علوفه تخمیر شده (سیلاژ) مقاومت می‌کنند. نیاز به عوامل بافری در جیره گاوهای شیری تابعی از ترشح بزاق، ظرفیت بافری خوراک، پتانسیل تولید اسید جیره و اسیدیته خوراک است. بافرها عمدتاً به‌منظور کاهش اثر شرایط اسیدی جیره حاوی غلات نسبتاً بالا استفاده می‌شوند. اصطلاح بافر عموماً برای چندین ترکیب از جمله بی‌کربنات‌ها، کربنات‌ها، هیدروکسیدها و اکسیدها به کار می‌رود.

سه منبع اصلی برای بافری کردن وضعیت اسیدی شکمبه گاوهای شیری وجود دارد که شامل:

• بافری که به طور طبیعی در بزاق وجود دارد
• ظرفیت بافر خوراک مصرفی
• مکمل‌های بافری

توانایی گاوها در بافری کردن

گاوها 10 تا 32 لیتر بزاق به ازای هر کیلوگرم ماده خشک خوراک با میانگین 18/2 لیتر به ازای هر کیلوگرم خوراک مصرفی تولید می‌کنند. تولید بزاق با مصرف علوفه بسیار بیشتر از زمانی است که غلات مصرف می‌شود. عواملی که در ترشح بزاق مهم هستند، محتوای ماده خشک خوراک، علوفه مصرفی و اندازه ذرات علوفه است. بزاق گاو، حاوی 125 میلی اکی والان در لیتر بی‌کربنات و دارای pH 4/8 است. اسیدیته شکمبه از 5/5 تا 7 متغیر است و بنابراین، اثر بافری بزاق در حفظ pH مطلوب شکمبه بسیار مهم است. تخمیر دانه توسط میکروارگانیسم شکمبه منجر به تولید اسید می‌شود و سیلو باعث تشکیل اسید پیش ساخته در شکمبه می‌شود.

این اسید باید توسط گاوها از طریق بزاق آن‌ها خنثی یا بافری شود تا pH شکمبه بین 5/5 تا 7 حفظ شود.

گاوهایی که با 20 کیلوگرم ماده خشک تغذیه می‌شوند، بسته به سطح علوفه در جیره، می‌توانند معادل 3418 تا 3617 گرم در روز بی‌کربنات سدیم در بزاق خود تولید کنند (جدول 1). بنابراین مصرف علوفه نقش مهمی در میزان بافر مورد نیاز حیوان دارد. اگر نسبت دانه به علوفه جیره گاو 70:30 باشد، جیره باید حاوی حدود 0/5 درصد بی‌کربنات سدیم باشد تا همان ظرفیت بافر طبیعی جیره با نسبت 50:50 را داشته باشد.

ظرفیت بافر خوراک

ظرفیت بافر علوفه‌ها را می‌توان به عنوان درجه‌ای که مواد علوفه‌ای در برابر تغییرات pH مقاومت می‌کنند تعریف کرد. علوفه‌های با ظرفیت بافری بالا در برابر کاهش زیاد pH شکمبه مقاومت می‌کنند. حبوبات تمایل دارند ظرفیت بافری بالاتری نسبت به سیلوی علوفه و جو داشته باشند. از آنجایی که علوفه‌ها از نظر ظرفیت بافری متفاوت هستند، نیاز بافر جیره گاوهایی که با علوفه‌های مختلف تغذیه می‌شوند متفاوت خواهد بود.

بنابراین، این امکان وجود دارد که گاوهایی که با سیلاژ جو تغذیه می‌شوند نسبت به گاوهایی که با سیلاژ یونجه یا یونجه تغذیه می‌شوند به بافرهای اضافه شده پاسخ بهتری بدهند. محتوای پروتئین، خاکستر کل و کاتیون (Na, K) علوفه‌ها شاخص‌های خوبی برای ظرفیت بافر کل هستند. ظرفیت بافر با افزایش این معیارها افزایش می‌یابد.

جیره کم‌فیبر

کمبود علوفه با کیفیت بالا اغلب منجر به مصرف جیره‌های با غلات بالا برای تأمین انرژی موردنیاز گاوهای شیرده می‌شود. با افزایش نسبت غلات در جیره، pH شکمبه، نسبت استات به پروپیونات شکمبه و درصد چربی شیر کاهش می‌یابد. نشخوار و ترشح بزاق نیز در نتیجه کاهش مصرف فیبر جیره کاهش می‌یابد. کاهش ترشح بزاق، ناشی از فیبر مؤثر ناکافی (علوفه خرد شده بلند) در جیره را میتوان با تغذیه مکمل‌های بافری جبران کرد.

در جیره‌های حاوی غلظت کم فیبر، افزودن بافرهای غذایی منجر به افزایش pH شکمبه می شود. سودمندترین اثر بافرهای افزوده شده بر pH شکمبه 4 تا 9 ساعت پس از مصرف (زمانی‌که PH شکمبه به پایین‌ترین مقدار می‌رسد) خواهد بود. برای حداکثر هضم سلولز محدوده بهینه pH پیشنهادی 6/4 تا 6/8 است. هنگامی که PH شکمبه 6/5 باشد، 40 درصد از NDF جیره هضم می‌شود، در حالی‌که در pH 5/5 هضم کمتر از 20 درصد است و در  5 pH  اساساً هضم NDF انجام نمی‌شود.

متداول‌ترین دلایل برای افزودن بافر به جیره، جبران کاهش ترشح بزاق گاوهایی است که با مقادیر ناکافی علوفه تغذیه می‌شوند و خنثی کردن اسیدیته اضافی شکمبه ناشی از تخمیر دانه‌های نشاسته‌ای است. در حالت ایده‌آل، بافرها باید در طول فواصل شدیدترین تولید اسید در شکمبه آزاد شوند یا باید با آزادسازی مداوم از افت ناگهانی pH شکمبه جلوگیری کنند. در هنگام انتخاب بافر خوش طعم بودن مورد توجه قرار می‌گیرد. زمانی‌که بافرها در TMR تغذیه می‌شوند یا با بخش سیلو جیره مخلوط می‌شوند، طعم معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند. از آنجایی که جیره‌های پرانرژی در اوایل شیردهی تغذیه می‌شوند، استفاده از بافرها در این مرحله کاربردی است.

Reza Khorasani, Department of Agricultural Food and Nutritional Science,University of Alberta

ترجمه سحر کریمی