اجرای صحیح گروه‌بندی گاوها در دامداری می‌تواند هزینه‌های خوراک را کاهش دهد و عملکرد دام را بهبود دهد. همانطور که مرحله شیردهی پیش می‌رود گاوهای گله‌ی شما به طور متفاوتی به جیره‌ی غذایی واکنش نشان می‌دهند. گاوهای تازه‌زا باید جیره‌ای مصرف کنند که که شکمبه را پر نگه دارد و خوراک مصرفی را نیز تحریک نماید. اما همان جیره می‌تواند خوراک مصرفی گاوها در چند هفته پس از زایش و در اوج تولید شیر را کاهش دهد.
در اوایل دوره شیردهی گاوهای پرتولید از جیره‌ای با خاصیت پرکنندگی کمتر و نشاسته بیشتر سود خواهند برد. ولی همین جیره اگر تا آخر دوره شیردهی داده شود می‌تواند منجر به چاقی دام و کاهش چربی شیر در اواسط تا اواخر دوره شیردهی شود. استفاده از «گروه نگهداری» می‌تواند تعداد دام‌های چاق را کاهش دهد و غلظت چربی شیر را نیز بهبود دهد.
تغییر در طول دوره شیردهی
در دوره پیرامون زایش تغییرات هورمونی باعث کاهش ماده خشک مصرفی می‌شود. ضمناً موبیلیزاسیون ذخایر بدنی و افزایش در NEFA آغاز می‌گردد. مقدار کم NEFA در واقع مفید است و منبعی از انرژی برای دام فراهم می‌کند. اما مقدار زیاد آن با بیماری‌های کبدی و تولیدمثلی همراه خواهد بود. همچنین می‌تواند اکسیداسیون را در کبد افزایش داده و در نهایت ماده خشک مصرفی را کاهش دهد. در ترکیب با این پدیده، منابع به شدت قابل تخمیر نشاسته مثل جو و گندم نیز می‌توانند اکسیداسیون کبدی را افزایش داده و در نهایت وضعیت را وخیم‌تر کنند.
همانطور که شیردهی پیش می‌رود و NEFA در شیر دفع می‌شود، غلظت NEFA پلاسما کاهش یافته و خوراک مصرفی افزایش می‌یابد و حالا پر شدگی شکمبه مانعی بر سر راه خوراک مصرفی خواهد بود.
همانطور که شیر تولیدی کاهش می‌یابد، گلوکز و انسولین پلاسما و نیز حساسیت (یا پاسخ گویی) بافت‌ها به انسولین نیز افزایش می‌یابد که همه‌ی این‌ها موجب تفکیک انرژی به سمت بافت‌های بدن می‌گردد. وقتی که ذخایر بدنی تجدید شدند، گاوها باید به «گروه نگهداری» منتقل شده و مقدار کمتری نشاسته و با قابلیت تخمیر پذیری کمتر دریافت کنند.
جیره‌های گروه‌های مختلف
خورانیدن جیره‌های متفاوت به گاوها در طول دوره شیردهی، مزایای زیادی دارد که ممکن است در ابتدا مشخص نباشد. بهبود سلامت دام مشخص‌ترین مزیت است، اما بسته به تعداد گاو چاق موجود در گله ممکن است زمان ببرد تا نتایج خوب آن مشخص گردد.
برای اجتناب از خورانیدن اقلام لوکس به گاوهایی که نیازی به آنها ندارند، خوراک‌های گران قیمت بایستی در جیره کم یا حذف شود. انتقال نشاسته از جیره‌های نگهداری به جیره‌های گاوهای پرتولید می‌تواند موجب افزایش خوراک مصرفی و شیر تولیدی شده و از اتلاف بیش از حد BCS در اوایل دوره کم کند.
چه خوراکی را باید کِی بدهیم؟
گاوهای خشک:
تا حد تامین نیازهایشان به آنها خوراک دهید. از افزایش یا کاهش برجسته BCS در آنها اجتناب کنید. به طور ایده آل، گاوها باید با BCS 3 تا 5/3 وارد این گروه شوند و آن را تا هنگام خروج از این بهاربند حفظ کنند.
گاوهای تازه زا:
این دوره‌ای است که نیازمند بیشترین توجه است. گاوها برای تامین نیازمندی‌های پیش‌سازهای گلوکز و جلوگیری از موبیلیزاسیون بیش از حد ذخایر بدنی و حفظ پر شدگی شکمبه در این دوره باید جیره پرنشاسته/پرعلوفه در اختیار داشته باشند.
غلظت نشاسته جیره از 22 تا 26 درصد ماده خشک مصرفی در این دوره را تشکیل می‌دهد. منابع به شدت قابل تخمیر نشاسته می‌تواند خوراک مصرفی را در این دوره از مرحله شیردهی کاهش دهد؛ پس مقدار وارد کردن آنها در جیره را محدود نمایید. دانه ذرت آسیاب شده منبعی ایده‌آل از یک ماده‌ی نشاسته‌ای با قابلیت تخمیر پایین در شکمبه و قابلیت هضم بالا در کل دستگاه گوارش است که انتخابی بسیار مناسب برای این دوره است.
بطور مداوم این گاوها را زیر نظر بگیرید و بر اساس وضعیت سلامتی، شیر تولیدی و میزان ولع آنها به خوردن خوراک در هنگام خوراک‌ریزی ظرف 1 تا 2 هفته پس از زایش به گروه پر شیر منتقل نمایید. برخی از گاوها زمان بیشتری نیاز دارند تا از استرس دوره انتقال خارج شوند، لذا زمان بیشتری در اختیار آنها قرار دهید.
گروه پر شیر:
در این مرحله از شیردهی با افزایش نشاسته در جیره و نشاسته حاصل از منابع سهل‌الهضم و نیز با کم کردن منابع علوفه ای و الیاف غیر علوفه می توان خوراک مصرفی و تولید شیر را افزایش داد. در این مرحله از شیردهی گاوها نیازمند جیره‌های پر نشاسته‌ای هستند و نه تنها به آن مقاومند بلکه به خوبی به این منابع سهل الهضم پاسخ می‌دهند.
مقدار نشاسته جیره در این گروه بین 25 تا 30 درصد ماده خشک جیره است. وقتی جیره‌های با تخمیر پذیری بالا خورانیده می‌شوند، فضای آخور و مخلوط شدن بهینه خوراک و تحویل آن از اهمیت بیشتری برخوردار می‌گردد.
وقتی گاوها به BCS 3 رسیدند و بیش از 150 روز از شیردهی آنها گذشت باید آنها را به «گروه نگهداری» منتقل کنیم. تعداد گاوهایی که باید جابجا شوند به وسیله فضای مورد نیاز برای تعداد گاوی که از بهاربند تازه‌زا می‌آیند تعیین می‌شود.
گروه نگهداری:
این گروه به معنی گروه گاوهای کم تولید نیست. گاوهای این گروه نیازمند جیره‌ای با نشاسته کمتر و الیاف بیشتر هستند. به طور کلی، گاوهای این گروه نیازهای کمتری نسبت به گروه پر شیر دارند و در نتیجه به جیره‌های پر علوفه مقاوم‌تر هستند. با این وجود، برای حفظ تولید شیر باید به این گروه منابع الیافی به شدت قابل هضم داده شود. غلظت نشاسته در این گروه از 18 تا 22 درصد ماده خشک دامنه خواهد داشت. برای رقیق کردن مقدار نشاسته جیره و نیز برای اجتناب از مقدار زیاد الیاف علوفه‌ای در جیره، می‌توان از منابع الیاف غیر علوفه‌ای استفاده کرد.
از منابع نشاسته سهل‌الهضم برای این گروه به شدت اجتناب کنید. زیرا آنها به شدت به کاهش چربی شیر حساس هستند. هدف از این جیره این است که انرژی مصرفی را به سمت تولید شیر و نه ذخایر بدنی سوق دهد.
اگر شما تعداد محدودی بهاربند دارید، بهترین راه این است که یک گروه پرتولید و یک گروه نگهداری حتما داشته باشید. با وجود حضور گاوهای تازه‌زا در شرایطی که محدویت بهاربند وجود دارد، غلظت و قابلیت تخمیر نشاسته موجود در گروه‌های پر تولید برای گاوهای تازه‌زا مناسب نیست. ولی اگر ما BCS گاوها را به طور صحیحی در طول دوره شیردهی مدیریت کنیم، گاوهای تازه‌زا قادر خواهند بود تا انتقال به جیره‌ی شیردهی را بهتر تحمل کنند و دیگر یک بهاربند تازه‌زا به اندازه بهاربند نگهداری واجب نخواهد بود.
دکتر احسان محجوبی 3 دی 93
