گاوها مثل پرندگان نیستند. آنها سنگدان ندارند و نیازمند خوردن سنگ، شن و یا خاک نیستند تا غذای خورده شده را به طور فیزیکی هضم کنند. ولی، چرا آنها خاک میخورند؟ وقتی خاک می خورند چه اتفاقی می افتد و تا چه حد از آن می تواند خیلی زیاد باشد؟

دکتر احسان محجوبی، 92

گاوهایی که به طور فعالی به دنبال ذرات خاکی  هستند و سنگ و شن میخورند احتمالا از خوردن سایر اقلام ضروری جیره شان باز می مانند. در برخی موارد، آن ماده ضروری می تواند فیبر موثر (الیاف بلند) باشد و این گاوها محیط اطرافشان را برای پیدا کردن و فراهم کردن جایزگرین نسبی آن جز از دست داده جستجو خواهند نمود. نرهای اخته ای از جیره های به شدت غلاتی تغذیه می کنند و اسیدوز دارند، اغلب حصارهای چوبی را می جوند و زمین را لیس می زنند. در سایر حالت ها، وقتی گاوها از لحاظ مواد معدنی کمبود دارند (نمک، پتاسیم، کلسیم و ….) خاک می خورند. گاوهایی که به طور فعالی خاک میخورند احتمالا به دنبال منابع مواد معدنی برای تامین نیازمندی های خود هستند.

همه مواد خوراکی دارای خاکستر هستند. خاکستر از مواد معدنی که به طور طبیعی در بافت های گیاهی یافت می شود تشکیل می شود، ولی از آلودگی با خاک نیز منشا می گیرد. مصرف بیش از حد خاکستر می تواند خوراک مصرفی را کاهش دهد، هضم را مختل کند، و ممکن است اثر منفی روی سلامت بگذارد. گاوها ممکن است در جستجوی اشیای خارجی (خاک، سنگ، شن، یا اشیایی که موجب بیماری های سخت می شوند) حاصل  از خوراک باشند. منابع متداول خاک و سنگ در جیره می تواند شامل موارد زیر باشد:

سنگریزه یا شن موجود در کف مخازن سیلو یا کیسه های سیلو که سهواً با خوراک مخلوط شده اند.

سنگ، شن و سنگریزه هایی که به کف پرس های علوفه در هنگام ذخیره سازی می چسبند.

لجن و گل ولایی که در هنگام برداشت و فشرده سازی به داخل مخازن کشیده می شود.

برداشت علوفه با استفاده از چاپرهایی که از نزدیکی سطح زمین علوفه را برداشت می کنند.

گل و لای حاصل از چرخ ها در هنگام خوراک دادن.

گاوهای پرتولید ممکن است بستر (شامل شن) خود را بخورند، و دلیل آن هم ممکن است خوراک ناکافی در آخور و یا مشکلات دیگری باشد (شاید اسیدوز).

زدودن یا حذف همه خاک از جیره تقریبا غیر ممکن است. مقدار خاکستر جیره بین 5 تا 10% ماده خشک معمول و متداول است. اما ما در مزرعه دامنه های گسترده تری را مشاهده می کنیم!! علوفه خشک، مواد سیلویی، و برخی محصولات فرعی سهم اصلی را در گرد و غبار موجود در جیره بازی میکنند.

گاوهایی که علائم مسمومیت خاکی را دارند، ممکن است دچار انسداد شیردان و عدم ورود مواد به روده کوچک شوند. آغاز این علایم آهسته است و ممکن است چندین روز و شاید یک هفته طول بکشد و می تواند تا 10 % گاوهای یک بهاربند را متاثر کند. ممکن است گاوها دچار عدام توازن الکترولیت ها شوند چرا که شیردان مخزن مهمی از الکترولیت ها (کلر و پتاسیم) است و چون این مخزن نمی تواند دوباره (از طریق گردش مواد و ورود مواد به روده کوچک) پر شود دچار عدم توازن می شود. در نهایت عملکرد دام کم میشود و ممکن است وزن از دست بدهد. علایم زیر در این هنگام ممکن است بروز کند:

خوراک زدگی (بی اشتهایی)

کاهش کنجکاوی و عدم پاسخ دهی به محرک های محیطی توسط گاو

کاهش مقدار مدفوع که سفت و حاوی موکوس است

خزیدن که دراین حالت گاو به دلیل ضعف، عدم توازن الکترولیت ها یا گرسنگی قادر به برخواستن نیست

افزایش سرعت تنفس با مقداری صدای خرخر

آزمون های ویژه ای برای تشخیص مسمومیت خوراک وجود ندارد. اندازه گیری سطوح الکترولیت های خون اغلب سطوح پایین کلر، پتاسیم، آلکالوز متابولیکی و گاهاً سدیم پایین را آشکار میسازد. گاوهایی که این علائم را نشان می دهند اغلب در مراحل پایانی بیماری هستند و بهبودی ضعیفی خواهند داشت. کالبد شکافی ممکن است سنگ ریزها را در شکمبه، شیردان و روده کوچک نمایان سازد. به تصویر نگاه کنید. در حالت طبیعی در گاوهای سالم مقداری سنگ و شن در کف شکمبه وجود دارد ولی اگر شما این سنگ ها را در شیردان یا روده کوچک ببینید، نشان دهنده این است که مقدار آنها بسیار زیاد بوده است. علاوه بر این علائم، شیردان ممکن است متورم باشد و نیز دیواره آن زخمی شده باشد.

یک روش برای کنترل گله از لحاظ این بیماری این است که یک مشت از مدفوع را برداشته و با مهارت خودتان به دنبال شن و ماسه بگردید. روش دیگر این است که مقداری مدفوع را در دستکش معاینه (همانی که در تلقیح مصنوعی استفاده می کنید) بریزید و چند فنجان آب به آن اضافه نمایید، آن را با دستتان به تکه های کوچک تقسیم نمایید و آن را آویزان نمایید به طوری که نوک انگشتان به سمت پایین باشد. اگر پس از چند ساعت، نوک انگشتان از شن پر شد، ممکن است که مشکل جدی باشد و نیازمند بررسی بیشتر خواهد بود.

محدود کردن مقدار سنگ و خاک در خوراک از طریق برداشت، ذخیره، و خوراک دادن بهینه مصرف پاتوژن های باکتریایی متداول موجود در خوراک از قبیل گونه های کلستریدیومی، سالمونلایی و لیستریا مونوسایتوژنزها را کاهش خواهد داد.