چند نکته‌ی عملی در جیره نویسی

به نظر می‌رسد که برخی نکات فنی و کاربردی در زمینه جیره نویسی در سطح عملی وجود دارد که جمع شدن آن‌ها در یک مقاله معمولاً در دسترس نیست. لذا در این مقاله سعی شده است تا نکاتی عملی در زمینه جیره نویسی و در نظر گرفتن شرایط اقتصادی آورده شود که امیدوارم برای بالا بردن اطلاعات دانش جویان و متخصصان جیره نویسی مفید باشد.

معمولاً اولین سوالاتی که از یک دانشجوی تغذیه می شود این است که «آیا می‌­توانی یک جیره‌ی عملی بنویسی یا خیر؟». این جیره عملی مسلماً باید از قیمت مناسب و معقولی نیز برخوردار باشد. وانگهی اطلاع از نحوه و نوع گروه‌بندی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

ارزش اقتصادی ماده غذایی و ترکیب گله

در جیره نویسی توجه به سودآورترین ماده خوراکی الزامی است. باید به خاطر داشت که اقتصادی بودن مواد خوراکی، به معنی کم کیفیت بودن نیست. پس از پیدا کردن بهترین مواد خوراکی از لحاظ اقتصادی و تغذیه‌ای اکنون زمان آن رسیده است با دانستن میانگین شیر تولیدی و آگاهی از ساختار گله به جیره نویسی اقدام نماییم. مطالعات نشان داده‌اند که بهترین ساختار گله این است که به ازای هر 100 راس گاو ما 53 راس تلیسه داشته باشیم (که در 22 ماهگی زایمان کنند) و درصد Turn Over گاو در گله نیز چیزی حدود 26 درصد باشد (برای اطلاعات بیشتر می توانید به مقاله استانداردهای ترکیب گله مراجعه کنید). این ساختار بهترین سودآوری را برای گله در پی خواهد داشت. ساختار گله، به ویژه تعداد گاو خشک و تلیسه جایگزین (دام‌های غیرتولیدی) نقش ویژه‌ای در هزینه‌ی خوراک دارند.

نیازمندی گاو

نیازمندی بیشتر مواد مغذی به خوبی برآورد شده است. برای بیشتر مواد خوراکی استفاده از ضرایب اطمینان بالاتر امری ضروری برای رسیدن به حداکثر تولید است. معمولاً در جیره نویسی تعیین «ضریب حد اطمینان» کاری مشکل است و به قیمت شیر، قیمت خوراک، اجزای خوراکی به کار رفته، سیستم گروه‌بندی، مدیریت فارم/خوراک بستگی دارد و برای مواد مغذی مختلف فرق می‌کند.

هرچه اجزای خوراکی بیشتر باشد، اطمینان شما از اینکه جیره‌ای که تغذیه می‌شود واقعاً همانی باشد که فرموله شده است، کمتر می‌شود. برای روشن شدن موضوع باید گفت که تحقیقات انجام شده در ویرجینیا نشان داده است که درصد پروتئین در جیره گاوهای پرتولید در حدود 12 درصد واریانس دارد (نمونه های گرفته شده از TMR)!!! به طور میانگین نیمی از زمان‌ها جیره فراتر از اهداف فرمولاسیون شما خواهد و در نیمی از مواقع پایین‌تر!! یعنی هر چه تنوع بیشتر باشد توقع بالقوه مورد انتظار در کاهش شیر بیشتر است.

برای جلوگیری از عوامل به وجود آورنده این اشتباهات در جیره نویسی چندین راهکار وجود دارد که در بیشتر دامداری‌های کشور رعایت نمی شود.

اندازه‌گیری ماده خشک

اندازه‌گیری ماده خشک خوراک به طور مرتب امری حیاتی است. این مسئله وقتی خود را نشان می‌دهد که بدانیم انرژی نسبت داده شده به مواد خوراکی بر اساس ماده خشک است. این کار را می توان به راحتی در بیشتر دامداری‌ها انجام داد.

نظارت در امر مخلوط کردن و توزیع اندازه ذرات

این کار نیز در بیشتر دامداری‌های کشور انجام نمی‌شود. بهترین روش برای تعیین اندازه ذرات استفاده از الک دانشگاه پنسیلوانیا است. خریداری این الک برای دامداری‌های بزرگ هزینه ای در مقایسه با خدماتی که می‌شود از این الک گرفت نخواهد داشت. همچنین آموزش افراد واحد خوراک‌سازی و استفاده صحیح از فیدر (ترتیب پر کردن، زمان مخلوط کردن و …) نیز از جمله مواردی است که می‌توان به راحتی در دامداری‌ها انجام داد و تنوع خوراک را کاهش داد. این موارد به جرات در بیش از 70 درصد دامداری‌های صنعتی کشور رعایت نمی‌­شود (!!!!!).

همیشه باید توجه کنیم که صحت (Accuracy) با دقت (Precision) فرق دارد. بر پایه‌ی تغذیه‌ای، صحت به معنای رسیدن به نزدیک‌ترین مشخصات مواد مغذی جیره با مشخصات مطلوب مواد مغذی جیره‌ای که توسط متخصص جیره نویسی نوشته شده است، می‌باشد. اما دقت رسیدن به همان نتایج به طور مکرر است. پس نایل شدن به صحت در جیره نویسی به دقت ارجحیت دارد.

 

شکل 1.  یک نمونه الک پنسیلوانیا (Penn State Particle Separator; PSPS)

نحوه جیره نویسی هر بهاربند

ما همواره گروهی از گاوها را تغذیه می‌کنیم نه تک تک گاوها را. به همین خاطر مشکلاتی در تغذیه‌ی گروهی وجود دارد که عمده آن‌ها روزهای شیردهی (Days In Milk) و تعداد زایش است. لذا تنوع در DIM در داخل یک بهاربند مهم‌تر از تنوع در تولید شیر است. حال چه تولید شیری را باید مد نظر قرار دهیم؟

اگر همه‌ی گاوهای آن بهاربند اوج (پیک) ماده خشک مصرفی را رد کرده باشند، جیره‌ای که بر اساس میانگین واقعی بهاربند نوشته شود (مثلاً میانگین واقعی بهاربند 34 کیلوگرم است) برای حمایت از تولید شیر گاوهایی که 20 درصد از میانگین واقعی بهاربند بیشتر شیر تولید می‌کنند  نیز کافی است (یعنی 40/8 کیلوگرم). این جیره نیازمندی بیش از 75 درصد از گاوهای گروه را مرتفع خواهد نمود؛

ولی اگر میانگین واقعی را در 1.15 ضرب کنیم (39.1=1.15×34) و برای آن تولید جیره بنویسیم، این جیره برای حمایت از تولید شیر 46.9 کیلوگرم در روز کافی است و نیاز بیش از 98 درصد گاوهای حاضر در گروه را برآورده خواهد نمود. یعنی 15 درصد به میانگین واقعی اضافه کنیم و برای آن جیره بنویسیم. اما در اینجا باید به BCS توجه کنید چرا که مسلماً در این گروه گاوهایی بیش از حد تغذیه خواهند شد. برخی از متخصصین می‌گویند 1.5 کیلوگرم به میانگین واقعی اضافه کنیم و سپس جیره بنویسیم.

دکتر هاتجنز (2009) در کنفرانس تغذیه وستِرن اشاره کرد که می‌توان میانگین گروه را گرفت و انحراف معیار شیر تولیدی را به آن اضافه کرد و برای آن تولید جیره نوشت. با وارد کردن رکوردهای گاوهای یک گروه در برنامه‌ی اکسل به راحتی می‌توان انحراف معیار را محاسبه نمود. در هر صورت این راهنمایی‌ها وجود دارد و بسته به شرایط گله‌های مختلف ممکن است متفاوت باشد.

RDP و RUP

برای RDP در همه گروه‌ها باید مقدار آن 10.5 تا 11 درصد ماده خشک باشد. ضریب حد اطمینان برای RDP در واقع 5 درصد است. یعنی 5 درصد بیش از توصیه های NRC (2001).

در مورد RUP وضعیت متفاوت خواهد بود چرا که منبع پروتئینی گرانی است. اگر در یک گروه همه گاوهای شیرده گله وجود دارند (در برخی دامداری‌ها چنین شرایطی به علت محدود بودن امکانات و فضا وجود دارد) مقدار RUP مورد نیاز برابر خواهد بود با: 1.25 ضربدر RUP مورد نیاز برای میانگین واقعی تولید شیر بهاربند. برای مثال اگر میانگین تولید گاوها در بهاربندی 29.5 کیلوگرم است و میانگین روزهای شیردهی 150 روز است، انتظار می رود که چنین گاوهایی 22.6 کیلوگرم در روز ماده خشک مصرف کنند.

پس شما باید برای RUP مورد نیاز برای 9.36 کیلوگرم (29.5 × 1.25) جیره را تنظیم کنید (در همان 22.6 کیلوگرم ماده خشک). اگر گاوها دارای گروه‌بندی مشخصی هستند (یعنی گاوهای تازه زا، پرشیر و کم شیر از هم جدا هستند) ضریب اطمینان در مورد RUP را می‌توانید تغییر دهید. برای گاوهایی که اوج تولید ماده خشک مصرفی را طی کرده‌اند می‌توانیم از ضریب 1.15 استفاده نماییم. ولی برای گاوهای تازه‌زا و اوایل دوره شیردهی باید از ضریب 1.3- 1.25 در مورد RUP استفاده نماییم. جالب است که در مورد NE_L ضریب اطمینان وجود ندارد. بهترین کار برای تعیین ضریب اطمینان، نظارت و مدیریت BCS است.

مواد معدنی و ویتامین‌ها

در مورد مواد معدنی و ویتامین‌ها به گونه ای دیگر عمل می کنیم: برای عناصر پر مصرف (K، Na، Cl، Ca) برآوردهای NRC (2001) مقعول است و ضریب اطمینانی در حد شاید 10 درصد کافی باشد. اما در مورد فسفر برآوردهای NRC بیش از نیازهاست و لذا هیچ ضریب اطمینانی لازم نیست. برای Mg ضریب اطمینانی در حدود 20 درصد توصیه‌ها مورد نیاز است به دلیل وجود K بالا در جیره‌ها که از جذب Mg جلوگیری می‌نماید. در مورد Mn داده‌های جدید پیشنهاد می‌کند که برآوردهای NRC درست نیست و باید 2 برابر مقادیر توصیه شده در NRC را تامین نمود.

در مورد ویتامین‌ها (A، E، D) ده درصد (10%) بیش از توصیه‌های NRC مورد نیاز است. در مورد ویتامین E توصیه‌های دکتر هاتجنز تامین حداقل 1000 تا 1500 واحد بین المللی در روز برای تمام گروه‌های گاو شیری است (خشک و شیرده). البته در مورد دوره انتقال برخی متخصصین تا 2500 واحد بین‌المللی نیز توصیه نموده‌اند.

حال به برخی از محدودیت های مواد خوراکی در جیره اشاره می شود که در جیره نویسی از اهمیت زیادی برخوردار است:

1- چربی حیوانی:

حداکثر 2 درصد ماده خشک.

2- دانه جو:

حداکثر 40 درصد ماده خشک جیره. اگر جو بسیار ریز شده باشد، نباید بیش از 50 درصد غلات را در جیره تشکیل دهد.

3- پنبه دانه:

حداکثر 15 درصد ماده خشک جیره. مقدار استفاده از پنبه دانه (کامل)، حداکثر 3.2 کیلوگرم در روز می‌باشد.

4- پودر ماهی:

حداکثر 2 درصد ماده خشک جیره.

5- اوره:

بالاترین میزان استفاده از اوره، 180 گرم به ازای هر راس در روز است.

6-تفاله چغندرقند:

حداکثر مقدار استفاده از تفاله چغندر قند در جیره 30 درصد از ماده خشک جیره است (برخی دیگر مقدار آن را از 5.3 تا 5.6 کیلوگرم از ماده خشک جیره بیان کرده‌اند).

7-سبوس:

حداکثر مقدار استفاده از سبوس بین 2.2 تا 4.5 کیلوگرم است.

8-کنجاله کانولا (کلزا):

حداکثر مقدار استفاده از کنجاله کانولا بین 2.2 تا 3.6 کیلوگرم است.

9-ملاس:

مقدار استفاده از ملاس باید حداکثر 5 تا 7 درصد مخلوط کنسانتره باشد.

10-کنجاله تخم پنبه:

کنجاله تخم پنبه می‌تواند تا حداکثر 3.2 کیلوگرم به ازای هر راس در روز به کار رود.

11-گندم:

مقدار گندم نیز در جیره ها نباید بیش از 50 درصد غلات باشد.

 باید توجه داشت که تمامی این توصیه‌ها می­‌تواند در شرایط مختلف متفاوت باشد. برای مثال در حال حاضر دامداری در ورامین وجود دارد که بیش از 70 درصد غلات جیره را جو آسیاب شده تشکیل می‌دهد ولی هیچ مشکلی از لحاظ هضمی در بین گاوها مشاهده نمی‌شود و مدفوع نیز از قوام بسیار خوبی برخوردار است. این توصیه‌ها راهنمایی‌های کلی را در زمان جیره نویسی فراهم می‌آورد.